مدرسه که بزرگ‌تر شد میز معلم را در جای بلندی قرار دادند و بین نیمکت‌ها فاصله‌ای انداختند و دفتر مدرسه را مشرف به حیاط ساختند. حالا انگار این هم کافی نیست و باید با دوربین هر نقطه‌ای را زیر نظر داشت. نصب دوربین‌های مداربسته در مدارس پس از بحث‌های سال قبل حالا دارد به یک رسم رایج تبدیل می‌شود و اکنون که مدارس در حال باز شدن هستند مدیران تلاش می‌کنند در فهرست نیازهای ضروری مدرسه، گزینه دوربین‌های مداربسته را هم بگنجانند. دانش‌آموزان نیز از دوران مدرسه می‌آموزند که چگونه می‌توان تمام مدت زیر سایه لنز دوربین زندگی کرد.
در داستان‌های تخیلی مانند «1984» و «این روز کامل» یا فیلم‌هایی مانند «گزارش اقلیت» دوربین‌های حفاظتی از سوی یک ناظر بزرگ همه جا را پر کرده‌اند و به‌دنبال یافتن کوچک‌ترین نافرمانی از انسان‌ها هستند تا هرکسی را به دام بیندازند. به هرکجا بروید، هرچه بگویید و به هرچه دست بزنید دوربین‌ها می‌بینند. هرجا که باشید این‌سو و آن‌سو در ساختمان‌ها، خیابان‌ها و زیر‌وروی زمین دوربین‌ها روی پایه خود می‌گردند و بی‌صدا همه را زیر نظر دارند و شخصیت‌های اصلی این داستان‌ها دائما در حال فرار از حوزه کنترل آنها هستند.
نصب دوربین مداربسته فناوری جدیدی نیست ولی با پیشرفت فناوری قیمت آن کاهش پیدا کرده است. قبلا دوربین‌ها در کاخ سلطنتی یا موزه ایران باستان بود ولی الان هرکسی می‌تواند در مغازه یا حتی خانه خود یک سری دوربین داشته باشد. دوربین‌های ترافیکی هم در سطح شهر روی پایه‌های بلند نصب شده‌اند تا نشان دهند که کدام محور مثل همیشه در حال ترکیدن از حجم خودروهای شخصی تک‌نفره است. سازمان‌ها و شرکت‌ها هم دوربین را به تجهیزاتی مانند درهای اتوماتیک و آبسردکن افزودند تا علاوه بر افزایش پرستیژ خود، کارکنان تنبل و از زیرکار دررو را تحت کنترل داشته باشند. اما بحث‌ها از آنجا شروع شد که دوربین‌ها به مکان‌های خاص مثل مغاز‌ه‌های فروش لباس، باشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و حالا مدارس رسید.
اولین اخطار‌ها به بوتیک‌ها و فروشگاه‌های لباس رسید که به گفته پلیس در مواردی، یکی دو دوربین را تا اتاق پرو هم پیش بردند. نصب دوربین در بیمارستان‌ها اما جنبه رسمی پیدا کرد. دوربین در راهرو و حیاط و فضای عمومی بیمارستان اشکالی نداشت اما در اتاق معاینه یا عمل یا هرجایی که بیمار از هشیاری، اختیار و تسلط لازم در پوشاندن بدن خود ناتوان است نگاه دوربین می‌تواند جنبه سوء استفاده پیدا کند. اسفند سال قبل این کار در یک بیمارستان موجب اعتراض پرستاران شد. محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار ایران در گفت‌وگو با ایلنا اظهار داشت که 3-C2 سالی است بحث نصب دوربین مداربسته در بیمارستان مطرح بوده و اکنون اقدام به نصب آن کرده‌اند، این در حالی است که فقط در حیاط و راهروی بیمارستان برای جلوگیری از سرقت و رفت‌وآمد عمومی دوربین نصب می‌شود. ماجرا کم‌کم به سوی حقوق و مطالبات صنفی پرستاران هم کشیده شده بود که رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران بدون هیچ توضیحی اضافه، خبر از جمع‌آوری تمامی دوربین‌های مداربسته در بیمارستان داد. هنوز هم بسیاری از بیمارستان‌ها مخصوصا بیمارستان‌های هیأت امنایی از دوربین‌های مداربسته استفاده می‌کنند؛ ولی در جایی که حساسیت بیماران و کادر درمانی را بر نینگیزد.
اما ماجرای نصب دوربین در مدارس طولانی‌تر بود. سال پیش این کار ممنوع بود و در اواخر شهریور یک مقام سازمان آموزش و پرورش شهر تهران تأکید کرد که نصب دوربین‌های مدار بسته در مدارس ممنوع است و والدین درصورت مشاهده دوربین‌های مدار بسته در مدارس می‌توانند به واحد ارزشیابی و حراست مناطق آموزش و پرورش گزارش دهند تا مورد رسیدگی قرار گیرد. همان زمان هم تعداد دوربین‌ها کم نبود ولی امسال ممنوعیت پارسال قانونی شد و مهدی نوید ادهم، دبیر شورای‌عالی آموزش و پرورش از صدور مجوز و بخشنامه نصب دوربین مداربسته در مدارس و قانونی‌شدن آن خبر داد. او گفت که طبق این بخشنامه مدیران مدارس می‌توانند دوربین‌های مداربسته را تنها از نظر حفاظت از اموال و مکان‌های حساس و خطرناک مدارس نصب کنند و به هیچ وجه اجازه نصب آن را در کلاس درس ندارند. جواد مرتضی‌زاده، مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات مردمی آموزش و پرورش شهر تهران هم اضافه کرد که نصب دوربین‌های مداربسته در مدارس با هماهنگی حراست منطقه و سازمان آموزش و پرورش انجام می‌شود.
نقطه کور
یک مدرسه راهنمایی پسرانه در شمال تهران با 2000 متر مساحت مجهز به 21 دوربین است که تمام قسمت‌ها و حتی کوچه مقابل را هم نشان می‌دهد. مدیر این مدرسه در مقابل تلویزیون بزرگی نشسته است که تصاویر این دوربین‌ها را در کنار هم نشان می‌دهد. او می‌گوید که اولیای دانش‌آموزان با این کار موافق هستند و تعداد هل دادن‌ها و زمین خوردن‌ها در راه پله هم کاهش داشته است و البته استدلال آموزشی عجیبی را هم بیان می‌کند که می‌توان آن را از دیگر مسئولان نیز شنید. براساس این روش تربیتی، نصب دوربین در تمام قسمت‌های مدرسه و درس‌خواندن زیر نگاه دوربین‌ها به دانش‌آموزان یادآوری می‌کند که همیشه زیر نظر هستند! این توضیح با نخستین سؤال از یکی از دانش‌آموزان همان مدرسه خدشه برمی‌دارد زیرا این دانش‌آموز 13ساله می‌گوید که نقاط کور دوربین‌ها و روش عبور با سر پایین انداختن به‌صورتی که قابل شناسایی نباشد را یافته است؛ مثل زندانیانی که جهت نگاه زندانبان را پیدا می‌کنند. مشخص نیست آیا مدیر مدرسه هم می‌پذیرد که با یک دوربین در دفترش از سوی رئیس آموزش و پرورش کنترل شود؟
متخصصان در این میان نظر‌های متفاوتی دارند. بهمن کشاورز، عضو کانون وکلای دادگستری می‌گوید: «در حقیقت نصب دوربین کار چندان مناسبی نیست ولی گاهی اوقات خبرهایی از جرائم رخ داده در مدارس می‌رسد که ضرورت مراقبت بیشتر را یادآوری می‌کند. همچنان که ناظم می‌تواند در هرجا بایستد و دانش‌آموزان را نظاره کند دوربین جانشین او شده است.»
وی می‌افزاید: «به یاد دارم سال‌ها پیش در دبیرستان البرز میکروفن‌هایی به‌صورت کاملا آشکار نصب شده بود که به رؤسای دبیرستان امکان می‌داد صدای قسمت‌های مختلف را کنترل کنند».یک توجیه رایج، استناد به شهرهایی مانند لندن است که در سراسر آن دوربین‌های مختلف قرار دارد.
فردین علیخواه، جامعه شناس و مدرس دانشگاه در این رابطه به ما می‌گوید: «تفاوت فرهنگی را نباید فراموش کرد. در ایران انتشار یک بلوتوث از مهمانی خانگی می‌تواند به مشکل بزرگی منجر شود، در حالی که در بعضی کشور‌ها پایگاه‌های اینترنتی برای نمایش فیلم‌های عروسی وجود دارد و زوج‌های جوان در نوبت پخش فیلم خود انتظار می‌کشند». وی به ویژگی بسیار مهم دیگری هم اشاره کرده و می‌گوید: «نصب دوربین در مکانی به نتیجه اصلی خواهد رسید که در آن تعریف جرم و تخلف دقیقا مشخص باشد. شهروند در مقابل این دوربین راحت زندگی می‌کند زیرا مطمئن است که چه کاری تخلف بوده و قطعا مجازات خواهد داشت و در مقابل دیگر اعمال و رفتار‌ها نیازی به نگرانی ندارد».
امنیت آموزشی
متهمان بمبگذاری‌های لندن با استفاده از دوربین‌های مداربسته شناسایی شدند؛ همین‌طور حمله‌کنندگان به هتل شهر بمبئی و ماموران صهیونیست که در امارات فرماندهان حماس را ترور کردند. در مباحث حفاظتی دوربین یک ابزار اصلی محسوب می‌شود. در کارخانه‌ها و جایی که نظارت بر تولید و عملکرد نیروها و دستگاه‌ها اهمیت دارد نصب دوربین توجیه می‌شود ولی محیط‌های آموزشی کشور ما در این میان چه جایگاهی دارند؟ مسلما دوربین‌های مداربسته با توجه به قیمت و کارایی‌شان باز هم در مدارس گسترش پیدا می‌کنند اما آنچه می‌تواند بر نحوه استفاده از این دوربین‌ها تأثیر‌گذار باشد واکنش شهروندان یا تشکل‌های صنفی و اجتماعی به آنهاست؛ همچنان که تاکنون معلمان راضی به نصب دوربین در کلاس‌های درس خود نشدند. دوران تحصیل زمانی است که شخصیت افراد شکل می‌گیرد و می‌آموزند چگونه در جامعه فردا زندگی کنند. مدرسه نمونه جامعه فردای آنهاست. بهتر است هنگام به‌کارگیری دوربین در هر مکانی این سؤال را از خود بپرسیم که اگر زمانی به‌دلیلی این دوربین‌ها جمع‌آوری شوند یا از کار بیفتند کسانی که به نظم زیر نظر آنها عادت کرده بودند چکار خواهند کرد؟
